Algemene voorwaarden: hoe zit het ook alweer met toepasselijkheid en vernietigbaarheid?

Onlangs heeft de Hoge Raad het uit 1999 stammende arrest over algemene voorwaarden gepubliceerd. Dit arrest gaat over de toepasselijkheid van algemene voorwaarden. Waarom is het arrest nu pas (in 2022) gepubliceerd? In verband met de digitalisering had de Hoge Raad in 2019 besloten om zogenoemde “mijlpaalarresten” van vóór het jaar 2000 alsnog online te publiceren. Zo krijgt het publiek gratis toegang tot deze belangrijke arresten. Inmiddels zijn al honderden van deze “oude” arresten online (op www.rechtspraak.nl) gepubliceerd.

Als rechtenstudent heb ik dit arrest (en andere van deze mijlpaalarresten die destijds in vakbladen gepubliceerd werden) moeten lezen. Nu, bijna een kwart eeuw (!) later, besef ik mij dat er met betrekking tot de toepasselijkheid van algemene voorwaarden niet veel is veranderd. Behalve dan de digitaliseringsslag die we sindsdien met z’n allen hebben gemaakt en die de Hoge Raad nu kennelijk ook nog wenst te maken met het publiceren van deze “mijlpaalarresten”.

Waar wij nog leerden dat je bij uitgebreide algemene voorwaarden, die soms tientallen pagina’s telden, beter kon adviseren om deze te deponeren bij de Kamer van Koophandel of de griffie van de rechtbank (en deze op verzoek te laten toezenden aan hun klanten), worden algemene voorwaarden tegenwoordig met name digitaal toegestuurd.

Hoe zit het ook alweer met de toepasselijkheid van algemene voorwaarden?

Als hoofdregel geldt dat overeenkomsten tot stand komen door aanbod en aanvaarding. Om de ander te binden aan de algemene voorwaarden moet je ervoor zorgen dat de ander de toepasselijkheid van deze algemene voorwaarden heeft geaccepteerd vóórdat de overeenkomst tot stand is gekomen. Dit houdt in dat je bij voorkeur voorafgaand aan de offerte of aanbieding de algemene voorwaarden toestuurt (‘ter hand stelt’). Hoe eerder dit gebeurt, hoe beter.

Bij een digitale offerte kun je het volgende melden:

“Op alle opdrachten zijn onze algemene voorwaarden van toepassing, welke voorwaarden via deze link zijn in te zien.”

Om de algemene voorwaarden uiteindelijk in geval van een discussie ook te kunnen gebruiken moet de ander de mogelijkheid hebben gehad om kennis te nemen van de inhoud van de algemene voorwaarden. Om die reden moeten de algemene voorwaarden in een voor de ander begrijpelijke taal volledig aan hem ter hand zijn gesteld.

Bij overeenkomsten die via elektronische weg tot stand komen dienen de algemene voorwaarden voor of bij het sluiten van de overeenkomst aan de Opdrachtgever langs elektronische weg ter beschikking te worden gesteld op een zodanige wijze dat deze door haar kunnen worden opgeslagen en voor haar toegankelijk zijn ten behoeve van latere kennisneming.  Als dit redelijkerwijs niet mogelijk is, moet leverancier aangeven waar de algemene voorwaarden te raadplegen zijn en moet leverancier vermelden dat de algemene voorwaarden op verzoek langs elektronische weg of op andere wijze zullen worden toegezonden.

Tip: bewaar het bewijs van verzending van de (gehele set van) algemene voorwaarden!

Als de ander eigen algemene (inkoop)voorwaarden hanteert is een extra handeling vereist. Je wilt uiteraard dat jouw voorwaarden van toepassing zijn, niet die van de ander. Dit moet je dan uitdrukkelijk schriftelijk melden aan de ander. Dit kan met behulp van de volgende zinsnede:

“…. accepteert alleen opdrachten onder toepasselijkheid van haar algemene voorwaarden. ….wijst dan ook uitdrukkelijk de toepasselijkheid van uw algemene (inkoop)voorwaarden van de hand”.

Volgens de Nederlandse wetgeving geldt dat de eerste set van algemene voorwaarden die in een relatie is ingebracht in beginsel de toepasselijke set van algemene voorwaarden is. Als u in een concreet geval als eerste uw algemene voorwaarden heeft ingebracht en de ander heeft deze niet uitdrukkelijk van de hand gewezen, dan mag u ervan uitgaan dat uw algemene voorwaarden gelden.

Vernietigbaarheid van algemene voorwaarden

De Nederlandse wet bepaalt ook dat de algemene voorwaarden vernietigbaar zijn als (onder meer) de voorwaarden niet voor of bij het sluiten ter hand zijn gesteld. In ieder geval moet er een redelijke mogelijkheid zijn geboden om van de algemene voorwaarden kennis te nemen. In de wet wordt opgesomd wanneer er zo’n redelijke mogelijkheid is geboden om van de algemene voorwaarden kennis te nemen.

Terug naar het arrest

In het arrest werd de vraag gesteld of de in de wet genoemde mogelijkheden van kennisgeving van de algemene voorwaarden uitputtend is. Kort gezegd waren de destijds (ten tijde van het arrest) in de wet opgenomen mogelijkheden: het ter hand stellen, of – indien dat redelijkerwijs niet mogelijk is- het ter inzage leggen bij de Kamer van Koophandel of griffie van de rechtbank.

Oordeel Hoge Raad

De Hoge Raad oordeelde dat uit de tekst van de wet en de parlementaire geschiedenis blijkt dat de opsomming van de mogelijkheden van kennisgeving van de algemene voorwaarden inderdaad uitputtend (oftewel limitatief) is. De Hoge Raad oordeelde echter ook dat het onder omstandigheden onaanvaardbaar kan zijn om een beroep op die vernietigbaarheid te doen. Volgens de Hoge Raad kan een partij zich niet op vernietigbaarheid van de algemene voorwaarden beroepen als hij met het beding bekend was of geacht kon worden daarmee bekend te zijn. Bijvoorbeeld als partijen regelmatig soortgelijke overeenkomsten hebben gesloten, terwijl de algemene voorwaarden bij het sluiten van de eerste overeenkomst aan de wederpartij ter hand zijn gesteld.

Kortom: volgens de Hoge Raad is het dus noodzakelijk om, op straffe van vernietigbaarheid, de wederpartij een redelijke mogelijkheid te bieden tot kennisneming van de algemene voorwaarden. Een redelijke uitleg brengt echter mee dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar kan zijn om een beroep te doen op die vernietiging. Dat is steeds afhankelijk van de omstandigheden van het geval.

Heb je vragen naar aanleiding van deze blog, of heb je hulp nodig bij het opstellen of laten toetsen van algemene voorwaarden of heb je andere vragen over contractenrecht? Neem dan contact op met Annemarie de Best.