Civiel Recht

Als je door iemand werkzaamheden wil laten uitvoeren, moet je vooraf bepalen of je diegene een arbeidsovereenkomst of overeenkomst van opdracht aanbiedt. Wat je daarna samen hebt afgesproken en vastgelegd telt, toch? Dat ligt juridisch anders. Ook als het de bedoeling was een overeenkomst van opdracht aan te gaan, kan alsnog achteraf worden vastgesteld (bijvoorbeeld door de Belastingdienst) dat sprake was van een arbeidsovereenkomst, met alle gevolgen van dien. Als er (toch) sprake blijkt te zijn van een arbeidsovereenkomst, gelden er namelijk andere rechten en fiscale verplichtingen, zoals het afdragen van loonheffingen. In deze blog leggen wij uit hoe je nou bepaalt of iemand een werknemer of een zelfstandige is.

Werknemer: kenmerken arbeidsovereenkomst

Een arbeidsovereenkomst bestaat op grond van de wet uit vier elementen:

  1. persoonlijke arbeid: de werknemer is verplicht om persoonlijk voor de werkgever te werken;
  2. loon: de werkgever is verplicht om de werknemer voor het werk loon te betalen;
  3. gedurende een zekere tijd;
  4. gezag: tussen de werkgever en werknemer bestaat een gezagsverhouding;

De belastingdienst gaat uit van dezelfde vier elementen, maar gebruikt in plaats van de term arbeidsovereenkomst, het begrip ‘dienstbetrekking’. Met name over de vraag of sprake is van een gezagsverhouding kan veel twijfel bestaan.

Bedoeling van partijen

In de rechtspraak werd altijd aangenomen dat de bedoeling van partijen van belang is voor de vraag of sprake was van een arbeidsovereenkomst. In opdrachtovereenkomsten werd dan ook vaak afgesproken dat partijen uitdrukkelijk niet de bedoeling hadden om een arbeidsovereenkomst te sluiten, maar een opdrachtovereenkomst. Dit was destijds ook opgenomen in de door de Belastingdienst opgestelde modelovereenkomsten.

De Hoge Raad heeft eind 2020 geoordeeld dat als de inhoud van de overeenkomst en de uitvoering daarvan voldoet aan elementen van een arbeidsovereenkomst, de overeenkomst tóch geldt als een arbeidsovereenkomst. Het maakt daarbij dan niet meer uit of partijen de bedoeling hebben gehad om wel of geen arbeidsovereenkomst te sluiten.

Het bepalen of sprake is van een werknemer of een zelfstandige wordt ook wel de kwalificatie van de overeenkomst genoemd. Het kwalificeren van een overeenkomst moet volgens de Hoge Raad worden onderscheiden van de vraag welke rechten en verplichtingen partijen zijn overeengekomen. Die vraag wordt onder andere beantwoord door middel van de uitleg van de overeenkomst (de Haviltexmaatstaf). De bedoeling van partijen speelt dus alleen een rol bij de voorafgaande vraag welke rechten en verplichtingen partijen hebben afgesproken. Daarna wordt beoordeeld of de overeenkomst de kenmerken heeft van een arbeidsovereenkomst (kwalificatie).

Wat betekent dit voor jou als opdrachtgever?

Als het de bedoeling was een overeenkomst van opdracht te sluiten met een opdrachtnemer en geen arbeidsovereenkomst, kan het zijn dat die overeenkomst tóch als arbeidsovereenkomst kwalificeert. Als de afspraken én uitvoering daarvan voldoen aan de vier elementen van een arbeidsovereenkomst is sprake van een werknemer, óók als je daartoe niet de intentie hebt gehad.

Waar moet je op letten als opdrachtgever?

Het is als opdrachtgever van belang dat je een zelfstandige inhuurt voor werkzaamheden die niet door iemand anders binnen je organisatie (kunnen) worden gedaan. Verder werkt een opdrachtnemer op factuurbasis en is het van belang dat je als opdrachtgever alleen instructies geeft over het resultaat. De instructies beperk je bijvoorbeeld tot het gewenst doel (wat) en niet op welke wijze de werkzaamheden moeten worden verricht (hoe). Doe je dat wel, dan wijst dat op een gezagsrelatie – één van de elementen van de arbeidsovereenkomst.

Een opdrachtgever heeft ook een vorm van gezag, maar dit houdt wat anders in. Als jij bijvoorbeeld een schilder inhuurt om jouw huis te komen schilderen, heb je ook een mate van gezag: jij bepaalt welke kleur er op de muur komt. Jouw instructies beperken zich wel tot de opdracht. De schilder zal niet verplicht zijn om daarna ook jouw boodschappen te doen.

Andere zaken die kunnen wijzen op het bestaan van een arbeidsovereenkomst zijn het doorbetalen van loon tijdens ziekte en vakantie en als de werkende niet vrij kan bepalen waar hij de werkzaamheden uitvoert. Er is in de afweging niet één omstandigheid doorslaggevend, maar er zal een weging van de feiten en omstandigheden plaatsvinden.

Nadat je de afspraken op een juiste manier hebt vastgelegd, is het belangrijk dat je feitelijk ook werkt zoals in de overeenkomst is afgesproken.

Toekomst

De vraag of sprake is van een werknemer of een zelfstandige kan in sommige situaties lastig te beantwoorden zijn. Er is nieuwe wetgeving in de maak, maar deze wetgeving laat lang op zich wachten. Denk daarom vooraf goed na over de afspraken die je maakt en of je daar in de praktijk ook invulling aan kan geven. Als een opdrachtnemer wordt aangemerkt als schijnzelfstandige (werknemer) dan loop je arbeidsrechtelijke en fiscale risico’s.

Heb je nog vragen over het (opstellen van) een overeenkomst met een werknemer of een zelfstandige? Wij adviseren regelmatig over de kwalificatie van overeenkomsten en denken graag met je mee. Neem vrijblijvend contact met ons op.

Jitte Rickli
Volg Jitte Rickli: