De VAR is verdwenen, moet jij daar ook iets mee?

De kranten en het internet staan al maandenlang vol met onheilspellende verhalen over het verdwijnen van de VAR door de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (Wet DBA). Je kon er bijna niet aan ontkomen, maar nadat Staatssecretaris het meerdere malen heeft opgeschoven, moeten we er per 1 mei 2016 echt aan geloven. De VAR is vanaf dan een waardeloos vod. Ben jij zzp’er of werk jij regelmatig met zzp’ers, dan vraag je je vast af: Moet ik daar ook iets mee doen? Ja, neem in ieder geval de moeite om je erin te verdiepen. Ik help je hopelijk een beetje de goede kant op. Dit artikel kost je ongeveer 7 minuten om te lezen.

Was het nu echt nodig?

De Belastingdienst zit al jaren met het toenemende aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) in haar maag. Zzp’ers zouden een bom leggen onder het sociale stelsel en ook nog eens honderden miljoenen euro’s uit de schatkist laten verdampen. In 2014 meldde het kabinet dat zij schijnzelfstandigheid zou gaan aanpakken, als uitwas van de doorgeschoten flexibilisering van de arbeidsmarkt. Dat had Lodewijk Asscher, Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid nu eenmaal afgesproken in het Sociaal Akkoord dat hij in 2013 sloot.

De Belastingdienst was van plan om een flink deel van de ‘schijnzelfstandigen’ hun VAR (Verklaring arbeidsrelatie) af te nemen.

Het zzp-schap is lonkend, omdat een zelfstandige flinke fiscale voordelen heeft. Elke zelfstandige die door de Belastingdienst als ondernemer wordt aangemerkt en minstens 1.225 uur aan zijn onderneming heeft besteed, krijgt een aftrekpost van € 7.280 en starters krijgen een extraatje van € 2.123,-. Uitgaande van een belastingdruk van 42% toch al gauw bijna € 4.000 verdiend.

Voor opdrachtgevers zijn zzp’ers interessant omdat dat vermaledijde arbeidsrecht ze niet beschermt en CAO’s niet van toepassing zijn. Minister Kamp van Economische Zaken antwoordde op 18 april 2016 op kamervragen dat minimumtarieven voor zzp’ers in een CAO niet meer algemeen verbindend worden verklaard wegens strijd met het mededingingsrecht.

De VAR was een vrijbrief voor opdrachtgevers om geen loonheffingen te hoeven betalen. In bijzondere gevallen kon de Belastingdienst daar doorheen prikken, maar dat bleek in de praktijk een onneembare vesting. Een VAR werd verstrekt als de opdrachtnemer als ondernemer werd beschouwd, de Belastingdienst moest er dan vanuit gaan dat er geen sprake was van een dienstbetrekking. Dat was overigens niet meer dan een fiscaal instrument, een fictie zoals dat onder fiscalisten heeft, ooit in 2001 in het leven geroepen omdat de Belastingdienst onmogelijk alle arbeidsrelaties kon beoordelen om na te gaan of er geen sprake was van een dienstbetrekking. Bij een (fictieve) dienstbetrekking is de opdrachtgever/werkgever verplicht om loonheffingen in te houden en aan de fiscus af te dragen.

De vrijbrief om de onneembare vesting binnen te mogen gaan verdwijnt.

Vanaf 1 mei 2016 zal voor elke arbeidsrelatie moeten worden gestreden tegen de strijders der loonheffingen.

De mankracht die vrijkomt doordat de half miljoen VAR-aanvragen niet meer beoordeeld hoeven te worden, wordt ingezet voor controles.

De modelovereenkomst als nieuw wapen

De fictie dat er met het afgeven van een VAR zekerheid was dat er geen loonheffingen hoefden te worden ingehouden, moest de wereld uit. Dat kwam echter op forse kritiek te staan, want elke overeenkomst van opdracht met een zelfstandige zou dan grote risico’s opleveren. De markt wilde zekerheid, dus bedacht de politiek de modelcontracten. Die zouden net zoveel zekerheid moeten bieden volgens Staatssecretaris Wiebes.

De Belastingdienst gaat algemene modelovereenkomsten publiceren. Ook branche organisaties en andere partijen kunnen een overeenkomst voorleggen om goedkeuring te krijgen van de Belastingdienst. En daar ging het op vele fronten mis. De stroom modelcontracten kwam maar niet op gang. Er waren zijn dan ook maar welgeteld 12 mensen daarvoor vrijgemaakt bij de Belastingdienst.

De tot op heden gepubliceerde modelovereenkomsten kan je vinden op de site van de Belastingdienst. Inmiddels hebben we ook een factsheet en een Handreiking DBA gekregen om de criticasters zoet te houden. Dat was ruimschoots onvoldoende, want nog voor de wet in werking treedt moest hij al erkennen dat er fouten in de modelovereenkomsten staan. Daar had hij ‘een beetje spijt’ van, omdat de Belastingdienst alleen maar had gekeken naar de fiscaal relevante onderdelen. De kritiek zwol alleen maar verder aan en de media voorspelden doemscenario’s voor zzp’ers. Wat doen politici dan? Juist, een commissie. Arbeidsrechtelijke superzwaargewichten Rogier Duk en Gerrard Boot krijgen o.a. de schone taak om de modelovereenkomsten tegen het felle licht te houden. De opdracht is vrij in te vullen en over consequenties is kennelijk nog niet nagedacht.

Wiebes trachtte de onzekerheid in de markt op te lossen met een brief, maar dat was verspilde moeite. Ook heeft de Belastingdienst op 12 april twee webinars georganiseerd. Die kan je hier terugkijken. Helaas riepen die opnieuw meer vragen op en bleek dat de Belastingdienst strenger is dan Wiebes de Eerste Kamer had laten geloven. Zo wordt tijdelijke vervanging van een werknemer, door de Belastingdienst standaard als dienstbetrekking aangemerkt.

UPDATE: Op 26 april 2016 heeft Wiebes Kamervragen beantwoord die door Pieter Omtzigt zijn gesteld. Helaas is Wiebes ongerechtvaardigd geruststellend, sterker nog, hij stelt dat de positie van de zzp’er erop vooruit gaat. Het is wel mooi dat we iets meer inzicht hebben gekregen in de beoordelingswijze en de waarde van bepaalde feitelijke omstandigheden. Een zzp’er kan zonder gevaar veiligheidsmiddelen of een kantoorwerkplek krijgen, maar werkkleding of gereedschap meer dan incidenteel verschaffen is gevaarlijk.

UPDATE 2: Ook Tweede Kamerleden Mei Li Vos en Groot hebben Wiebes aan de tand gevoeld naar aanleiding van berichten over onrust onder zzp’ers. Opnieuw doet Wiebes alsof zijn neus bloedt.

Vanaf 1 mei 2016 kan je geen VAR meer aanvragen. Tot 1 mei 2017 heeft Wiebes belooft dat de Belastingdienst niet straffend zal optreden, zij licht voor en stuurt bij, behalve als er sprake is van misbruik. Vanaf 1 mei 2017 moeten we er aan geloven. Het is verstandig om op tijd maatregelen te nemen en daar nu alvast over na te denken.

Zo, nu eerst even ontspannen met Arjen Lubach’s spitsvondigheden over de VAR:

Denk eerst goed na, ben jij of werk jij met een echte ondernemer?

Formeel gaat het niet allereerst om de vraag of jij een ondernemer bent, dan wel of jouw opdrachtnemer dat is, maar daar zit wel de kern. De Belastingdienst zal moeten beoordelen of aan de relatie met jouw opdrachtgever een dienstbetrekking ten grondslag ligt. Het beoordelingskader daarvoor is hetzelfde als bij de vraag of er sprake is van een arbeidsovereenkomst. Een arbeidsovereenkomst heeft drie essentialia, er moet persoonlijk arbeid worden verricht, onder gezag van de werkverschaffer en daarvoor moet loon worden betaald.

Loop het volgende lijstje eens langs: werk jij op jouw eigen tijden en zonder instructies, heb je een bijzondere expertise, heb je resultaatsafspraken gemaakt, stuur jij facturen met BTW, wordt jij niet doorbetaald tijdens ziekte en afwezigheid en heb jij meerdere opdrachtgevers? Voldoe je aan alle of een groot aantal criteria, dan is het zeer waarschijnlijk dat jouw arbeidsrelatie niet als dienstbetrekking wordt aangemerkt.

Opgelucht? Dan hoef je geen modelovereenkomst te gebruiken, dat is niet verplicht. Achteraf moet je dan wel aan de Belastingdienst kunnen uitleggen waarom er geen sprake was van een dienstbetrekking.

In sommige specifieke situaties ziet de Belastingdienst jouw arbeidsrelatie toch als een fictieve dienstbetrekking. Loop het lijstje langs om te zien of daar geen sprake van is. Voorbeelden zijn de aannemers van werk, bestuurders van N.V.’s en uitzendkrachten. Onder voorwaarden kan je daar toch nog onderuit komen.

Let er wel op dat je voor de eerste betaling schriftelijk nog even de gelijkgesteldenregeling en thuiswerkersregeling buiten toepassing verklaart.

Daarnaast is het altijd verstandig om de belangrijkste afspraken met jouw opdrachtgever op papier te zetten. Krijg je ooit discussie daarover, dan kan je daarop teruggrijpen om te bewijzen wat de afspraken waren.

Geen zekerheid vooraf, maar onzekerheid achteraf

Weet je het zelf niet zo zeker of je door de controle komt, als de Belastingdienst aan komt kloppen? Vraag je dan af of je wel als zzp’er op de huidige manier moet blijven werken. Een echte zzp’er is een ondernemer, neemt ondernemersrisico’s, staat zijn mannetje (of dametje) bij onderhandelingen over tarief en contractvoorwaarden en gaat op zoek naar zijn eigen opdrachtgevers.

Ga je toch werken volgens een van de modelovereenkomsten, dan heb je alleen zekerheid achteraf als je in de praktijk volledig volgens de overeenkomst hebt gewerkt. Is de Belastingdienst van mening dat je hebt afgeweken, dan moeten alsnog met terugwerkende kracht loonheffingen worden betaald en kan er een boete worden opgelegd. De Belastingdienst kan dat zowel bij de opdrachtgever als bij de opdrachtnemer innen.

Vul de modelovereenkomst aan

De modelovereenkomsten zijn alleen gecontroleerd op de onderdelen die voor de fiscus belangrijk zijn, dat zijn de geel gearceerde gedeelten. Die onderdelen moet je laten staan en dat geldt ook voor de verwijzing naar de modelovereenkomst. Ga daar niet aan zitten knutselen.

Voor het overige rammelen de modelovereenkomsten aan alle kanten. In ieder geval is veel niet geregeld. Denk aan de mogelijkheid om op te zeggen voor de opdrachtnemer en met welke termijn, wat is het tarief per uur of per opdracht, wie krijgt de intellectueel eigendomsrechten, wie is aansprakelijkheid voor schade toegebracht aan derden tijdens het uitvoeren van de opdracht en wie draait op voor een mogelijke naheffing of boete van de Belastingdienst. Let erop dat het wettelijk verboden is om de premies werknemersverzekeringen en de bijdrage Zvw op de opdrachtnemer te verhalen.

Anderen over de DBA

Als je zou willen, dan kan je je de hele week ‘vermaken’ met al het nieuws en alle meningen over de Wet DBA. Niet doen, jij hebt wel wat beters te doen, namelijk ondernemen! Wil je toch nog verder klikken, dan kan ik je aanraden om door te klikken naar deze experts:

• Pierre Spaninks, zzp-expert en te vinden op radio, online en in den lande om zijn scherpe licht op allerhande zzp-zaken te laten schijnen;
• Miranda Maasman, vaak als duo waargenomen met Pierre, maar ook solo scherp over en kritisch op de Wet DBA.