Coronaperikelen voor werkgevers: vaccinatieplicht, recht op thuiswerken, werknemers verplichten op kantoor te werken, hoe zit het?

Corona blijft een actueel onderwerp voor werkgevers. Als eerste werkgever blies LeasePlan nog hoog van de toren met een verkapte vaccinatieplicht; werknemers die niet gevaccineerd zijn, zijn niet welkom op de werkvloer. Maar kan dit zomaar? Daar kunnen we kort over zijn, het antwoord is nee. Aan de andere kant krijgen we de vraag of werkgevers, ondanks het overheidsadvies, hun werknemers juist weer kunnen verplichten om op kantoor te werken. Het antwoord daarop is ja. Deze twee vraagstukken lichten we graag toe.

Vaccinatieplicht

LeasePlan raakte volop in het nieuws met de bekendmaking dat medewerkers alleen welkom zijn als ze gevaccineerd zijn. Al vrij snel werd duidelijk dat LeasePlan niet gaat controleren of werknemers gevaccineerd zijn. Dat is ook logisch, want dat is in strijd met de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Het uitgangspunt is dat werkgevers niet mogen informeren naar medische gegevens van hun werknemers, want werkgevers mogen deze medische gegevens niet opslaan. Daarnaast bestaat er geen vaccinatieplicht in Nederland. Een vaccinatie maakt namelijk inbreuk op belangrijke grondrechten, zoals het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer en de onaantastbaarheid van het menselijk lichaam. Deze grondrechten kunnen alleen onder strikte voorwaarden worden ingeperkt.

Er bestaat er geen vaccinatieplicht in Nederland. Een vaccinatie maakt namelijk inbreuk op belangrijke grondrechten, zoals het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer en de onaantastbaarheid van het menselijk lichaam.

Om inbreuk te maken op een grondrecht moet er allereerst een wettelijke grondslag zijn. Daarnaast dient te worden onderzocht of de inbreuk een legitiem doel heeft, zoals bijvoorbeeld de bescherming van de gezondheid van de werknemers op de werkvloer. Daarbij moet het gekozen middel voor de inbreuk ook nog noodzakelijk en proportioneel zijn. Dit houdt in dat moet worden onderzocht of de inbreuk op het grondrecht van de werknemer in verhouding staat tot het belang van de werkgever bij het bereiken het doel en of de werkgever dat doel niet op een andere, minder ingrijpende wijze kan bereiken.

LeasePlan heeft wellicht een signaal af willen geven, maar van een daadwerkelijke eis haar werknemers zich te laten vaccineren is geen sprake.

Op dit moment bestaat er geen wettelijke grondslag om te vaccineren, daarvoor is eerst de politiek aan zet. Naast een wettelijke grondslag zou er dan geen andere mogelijkheid moeten zijn om de gezondheid van de (overige) werknemers te beschermen. Het is al gebleken dat de maatregelen van het RIVM effect hebben op de verspreiding van het virus en bijdragen aan de veiligheid en gezondheid van werknemers. Het doel is vooralsnog ook op een andere, minder ingrijpende wijze te bereiken.

De conclusie is dat een verplichting tot vaccinatie nu niet aan de orde is en deze nog ver weg lijkt te zijn. LeasePlan heeft wellicht een signaal af willen geven, maar van een daadwerkelijke eis haar werknemers zich te laten vaccineren is geen sprake.

Verplicht werken op kantoor

Aan de ene kant horen we het geluid van een vaccinatieplicht, aan de andere kant krijgen we de vraag of werkgevers hun werknemers kunnen verplichten om het werk weer op kantoor te hervatten. In de praktijk blijkt namelijk dat veel werknemers de huidige situatie waarin veel wordt thuis gewerkt prettig vinden. Werkgevers hebben aan de andere kant minder zicht op hun personeel en ook voor het teamgevoel is thuiswerken niet altijd goed. Kan je je werknemers vragen om weer op kantoor te komen werken?

Als werkgever heb je een wettelijk instructierecht om voorschriften te geven waar een werknemer zich aan moet houden, zoals het werken op kantoor.

Het advies van de overheid luidt op dit moment nog steeds: werk thuis, tenzij het echt niet anders kan. Dit advies zal per 25 september 2021 aangepast worden. Werken op kantoor wordt weer de norm, tenzij thuiswerken kan. Als werkgever heb je een wettelijk instructierecht om voorschriften te geven waar een werknemer zich aan moet houden, zoals het werken op kantoor. Uit rechtspraak blijkt dat het overheidsadvies, werk zoveel mogelijk thuis, niet de instructiebevoegdheid van de werkgever inperkt. Het zeer algemeen geformuleerde overheidsadvies grijpt niet zo ver in op deze specifieke rechtsverhouding (werkgever/werknemer) dat daaruit een recht op thuiswerken kan worden geput. Een werknemer kan dus niet met een beroep op het overheidsadvies thuiswerken afdwingen.

Als een werkgever wil dat werknemers weer naar kantoor komen moet hij zorgdragen voor een gezonde en veilige werkplek.

Aan de andere kant rust op werkgevers wel een zorgplicht. Als een werkgever wil dat de werknemers weer naar kantoor komen moet hij zorgdragen voor een gezonde en veilige werkplek. Wanneer een werkgever geen zorg draagt voor een veilige werkplek bestaat het risico dat er sprake is van ernstig verwijtbaar handelen. Dit blijkt uit een recente uitspraak waarin de werkgever geen voorzorgsmaatregelen had genomen. De rechter komt tot de conclusie dat de werkgever zorg dient te dragen voor een veilige werkplek, nu het creëren van een veilige werkplek eenvoudig en relatief goedkoop is. In een andere zaak weigerde een werkneemster op het werk te komen omdat haar werkgever onvoldoende beschermingsmaatregelen had getroffen. De werkgever heeft een procedure gestart omdat zij van mening was dat er sprake was van werkweigering. De rechter deelde deze mening niet en verplichtte de werkgever om het achterstallig salaris door te betalen. Hierbij is in overweging genomen dat de bedrijfsarts de werkplek heeft beoordeeld en deze tot de conclusie kwam dat deze niet was ingericht conform de door de overheid geadviseerde aanpassingen. Als een werkgever wil dat werknemers weer naar kantoor komen moet hij zorgdragen voor een gezonde en veilige werkplek.

Een werknemer kan op grond van de Wet flexibel werken een verzoek indienen om zijn arbeidsplaats te laten aanpassen, bijvoorbeeld om vanuit huis te werken. Voor het verzoek om aanpassing van de arbeidsplaats geldt dat een werkgever het verzoek van de werknemer slechts in overweging moet nemen. Voor een werknemer is het dus niet mogelijk om vanuit de Wet flexibel werken een recht op thuiswerken te ontlenen. De werkgever is wel gehouden om binnen één maand schriftelijk een beslissing te nemen op het verzoek. Doet de werkgever dat niet, dan wordt de arbeidsplaats aangepast naar de wens van de werknemer.

Als werkgever zal je altijd rekening moeten houden met specifieke omstandigheden van individuele werknemers, dit valt onder de noemer goed werkgeverschap. Zit een werknemer in een kwetsbare positie, probeer daar dan als goed werkgever maatwerk voor te leveren.

De conclusie is dat een werknemer niet kan eisen om thuis te blijven werken. Op basis van het instructierecht kan een werkgever werknemers voorschrijven om de arbeid vanuit kantoor te verrichten. Het maakt daarbij vooralsnog niet uit wat voor functie een werknemer heeft. Anderzijds ben je als werkgever wel verplicht om zorg te dragen voor een veilige werkomgeving. Als de veiligheid op het werk is gewaarborgd, kan een werkgever de werknemers verplichten om op kantoor te werken.

Corona blijft een hot topic. Heb jij als werkgever vragen over hoe om te gaan met je personeel of wil je sparren over een bepaalde situatie? Neem dan contact op met een van onze arbeidsrechtadvocaten: Daniël Maats, Evelyne Hof of Jitte Rickli.